فهرست مطالب
مقدمه
گیاهان دارویی، یکی از منابع بسیار ارزشمند در سطح وسیع منابع طبیعی ایران هستند که میتوانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و افزایش صادرات غیرنفتی ایفا کنند. توسعه کارآفرینی در بخش کشاورزي، قادر به حل بسیاري از مشکلات موجود در این بخش میباشد. کشاورزي در راستاي رشد و توسعه در ابعاد مختلف، اهمیت زیادي دارد. از اینرو، جاي خالی مطالعات کارآفرینی در زمینه کشاورزي و به ویژه در حیطه شناسایی فرصتهاي کارآفرینانه نیز ضرورت پرداختن به این مهم را آشکار می کند. با توجه به این موضوع که عوامل مختلفی می توانند در فرآیند شروع و توسعه کارآفرینی در بخش کشاورزي و سایر بخشهاي کشور دخیل باشند، اما در این میان عدم توجه به شاخص قابلیت تشخیص فرصت به عنوان اصلی ترین و اولین گام در فرآیند کارآفرینی و فعالیتهاي کارآفرینانه قابل تأمل است. به عبارتی دیگر، با توجه به نقش مهم و حیاتی تشخیص فرصت در فرآیند شروع و توسعه کارآفرینی در بخش کشاورزي و سایر بخشها، می توان اذعان نمود که یکی از عمده ترین دلایل کاهش اشتغال در بخش کشاورزي و عدم شناسایی پتانسیل ها و قابلیت هاي بی شمار موجود در این بخش، پایین بودن قابلیت تشخیص فرصتهاي کارآفرینانه در بخش کشاورزي می باشد.
گر چه در سالهاي اخیر به منظور حل این مشکل، بحث کارآفرینی کشاورزي و کارآفرینی روستایی در کشور مطرح شده است اما در این خصوص پیشرفت چندانی حاصل نشده است، در تأیید این ادعا میتوان بیان کرد که نتایج بررسیها درباره سهم اشتغال موجود در میان رسته هاي مختلف شغلی حاکی از آن است که سهم بخشهاي صنعت و خدمات از تعداد شاغلان کشور در طی سالهاي 1384-1397 افزایش و سهم بخش کشاورزي کاهش یافته است. به گونه اي که سهم بخش کشاورزي از تعداد شاغلان کشور از 24/7 درصد سال 1384 به 17/7 درصد در سال 1397 رسیده است. این در حالی است که سهم بخش صنعت و خدمات به ترتیب از 30/3 درصد در سال 1384 به 32 درصد و از 45 درصد به 50/3 درصد در سال 1397 نیز افزایش یافته است.
شناسایی فرصتهاي کارآفرینانه به منظور استفاده ي هرچه بهتر از پتانسیل هاي بالقوه منطقه امري اجتناب ناپذیر خواهد بود و می توان نتیجه گرفت که ارتقاي قابلیت شناسایی فرصتهاي کارآفرینانه کشاورزي به عنوان یکی از راه حلهاي بحران موجود در بخش کشاورزي می باشد.
1- نقش گیاهان دارویی در کارآفرینی
همواره اقتصاددانان و سیاستگذاران کلان کشور از افزایش صادرات غیرنفتی به عنوان یکی از راهکارهای کاهش وابستگی به ذخایر زیرزمینی تجدیدناپذیر یاد می کنند. بخش کشاورزی و صنایع مربوط به آن به عنوان شالوده های اصلی اقتصاد در کشورهای مختلف به خصوص جوامع در حال توسعه به شمار می رود زیرا از ارزش کل صادرات غیرنفتی 44310 میلیون دلار به وزن 117228 هزار تن است، سهم بخش کشاورزی از این تجارت پرسود 3747 میلیون دلار به وزن 5015 هزارتن است. در میان محصولات کشاورزی، گیاهان دارویی براساس شاخص سنجش اقتصادی یکی از مهمترین تولیدات کشاورزی محسوب میشوند، زیرا میتواند اهمیت زیادی در این بخش و اقتصاد کشاورزی به ویژه افزایش درآمد صادرات غیر نفتی داشته باشند. براین اساس بررسی ها نشان می دهد، سهم تجارت جهانی از فروش محصولات گیاهان دارویی حدود 124 میلیارد دلار بوده است که سهم کشور ایران حدود 60 میلیون دلار است. تا سال 2050 این تجارت پرسود به 5 تریلیون دلار خواهد رسید.
2- ایجاد اشتغال مولد و پایدار در حوزه گیاهان دارویی
در حال حاضر علاوه بر بیکاران به علت باد بودن نسبت نیروی کار به زمین و فصلی بودن فعالیتهای کشاورزی همواره ی، نوع بیکاری پنهان در حین دوره فعالیت کشاورزی و یک نوع بیکاری فصلی در روستاها وجود دارد. ایجاد و توسعه گیاهان دارویی به علت ماهیت اشتغالزایی، می تواند برای گروهی از روستاییان به ویژه فارغ التحصیلان، اشتغال مولد و دائم و برای بیکاران فصلی، اشتغال موقت ایجاد نماید. ایجاد تنوع در اقتصاد کشاورزی و روستایی، بسته های کارآفرینی تهیه شده منجر به تنوع شغلی و ثبات بیشتر درآمد کشاورزان و روستاییان خواهد شد. کاهش فقر توسعه کارنفرینی باعث افزایش درآمد سرانه کشاورزان و افزایش تولید ناخالص ملی، افزایش پس انداز، سرمایه گذاری، مصرف و تولید سرانه می شود؛ به عبارت دیگر، افزایش رفاه و ارتقاء سطح زندگی کشاورزان و روستاییان بدین وسیله محقق خواهد شد.
کارآفرینی یکی از بحث هاي جدید در دهه اخیر بـوده و در ایـران نیـز بـه لحـاظ سهم بالاي جوانان از جمعیت کشور و مشـکل بیکـاري آنهـا، یکـی از محورهـاي اصلی در برنامه ریزي ها و سیاستگزاريهاي دولت می باشـد . در پرتـو کـارآفرینی می توان با یک برنامـه ریـزي راهبـردي، گـام هـاي اصـولی و پایـه اي بـراي رونـق اقتصادي در جهت نیل به اهداف توسعه پایدار برداشت.
کارآفرینی با نیروي انسانی رابطه مستقیم دارد. از اینرو در مقولـه مـدیریت منابع انسانی، نیروي انسانی مـورد نیـاز، مـدیریت و تخصـص و سـوابق تجربـی، وظایف و نقاط ضعف و قوت آنها، نـوع رفتـار بـا کارکنـان و مشـتریان در رونـق کسب و کار، نقش آفرین است. در بخش مدیریت مالی، تهیه برنامـه و بودجـه بـه منظور راه اندازي کسب و کار و میزان سرمایه براي افتتاح و حفظ و نگهـداري آن و توجیه سرمایه گـذاري، هزینـه هـاي مطالعـاتی و عملیـاتی مـورد بررسـی قـرار می گیرند.
3- توسعه اشتغال زایی با گیاهان دارویی
در سالهاي اخیر علیرغم کاهش نقش بخش کشـاورزي در اقتصـاد کشور، هنوز هم محصولات کشاورزي، بخش عمده اي از درآمـد حاصـل از صـادرات غیرنفتـی را تشـکیل می دهد. بعد از محصولات باغی و خشکبار مثل پسته و خرمـا و مرکبات، محصولاتی مانند گیاهان دارویی: زعفران و زیـره و کتیـرا جایگـاه مهمی در صادرات بخش کشاورزي ایران دارند. پتانسیل گیاهان دارویی و معطر (زعفران، گل محمدي، رازیانه، مرزنجوش، اسطوخودوس و …) به عنوان یک کاتالیزور براي توسعه روستایی، افزایش درآمد نقدي خانوار و بهبود معیشت در میان جوامع فقیر و به ویژه در میان زنان، جوانان فقیر و به حاشیه رانده شده و کشـاورزان بی زمین به طور فزایندهاي به رسمیت شناخته شده است، زیرا به طورمعمول کشت این محصولات، بازده اقتصادي دو تا سه برابر بیشتر از بازده محصولات غذایی اساسی را به دنبال داشته است.
بدیهی است که با تلاشهاي مؤثر در زمینه توسعه گیاهان دارویی علاوه بر کمک به توسعه صنعتی شدن گیاهان دارویی و ارتقاء آن، کاهش مهاجرت از دستاوردهاي دیگر آن می باشد. از منظر اجتماعی توسعه زراعت گیاهان دارویی با افزایش اشتغال و کاهش مهاجرت روستاییان به شهر به دلیل فراهم کردن بازار و سرمایه گذاري لازم در زمینه کشت گیاهان دارویی همراه می باشد. کشت این محصولات با حداقل هزینه ممکن حاشیه امنی را در زمان رکود بازار محصولات غذایی اساسی و سایر دوره هاي بحران اقتصادي خانوار فراهم می کند و می تواند بـه اقتصاد محلی کمک کند. لذا در نواحی روستایی و باتوجه به ویژگیهاي خاص آن توسعه کشت گیاهان دارویی می تواند به عنوان یک مزیت و فرصت در راستاي اشتغال روستایی و کارآفرینی مورد توجه قرار گیرد.
4- نقش و اهمیت گیاهان دارویی در توسعه کارآفرینی و اشتغال روستایی
با وجود اینکـه کشـاورزي هنـوز منبـع امـرار معـاش بیشـترین حجـم جمعیت روستایی است، اما مسـئله فقـرهمچنان باقیمانده است. برنامه ریـزان در جستجوي راه هایی هستند تا بتوان ضمن رشد کشاورزي، درآمد روستاییان را نیز افزایش داد؛ زیرا مطالعات نشان می دهد که ارزش افزوده بخش کشاورزي نسبت به صنعت پایین تر است. به همین دلیل بیم آن می رود که جمعیت روستاها، با وجود منابع حاصلخیز کشاورزي به سمت فعالیت هاي صنعتی متمایل شوند. از این رو یکی از امیدوارکننده ترین راهها براي جبران نارسایی هاي مربـوط بـه محصولات کشاورزي، تولید و بازاریابی محصولات با ارزش بالا، همانند محصولات گیاهان دارویی و معطر است.
صنعت گیاهان دارویی یکی از معدود صنایعی می باشد که داراي رشد دو رقمی است. طبق گزارش بانک جهانی گردش مالی صنعت گیاهان دارویی در سال ۲۰۵۰ معادل ۵۰۰ میلیارد دلار خواهد بود. هم اکنون کشورهاي مختلف به گونه اي تلاش می کنند تا سهم مناسبی از این بازار عظیم را داشته باشند و حدود ۵۰ درصد از داروهاي تولید شده در دنیا، منبع طبیعی دارند. از طرفی کشت گیاهان دارویی به دلیل تنوع در مشاغل می تواند زمینه کارآفرینی بسیار زیادي را براي روستاییان فراهم آورد. به عبارتی روستاییان در کنار فعالیتهاي دیگر کشاورزي می توانند به توسعه و کشت گیاهان دارویی بپردازند و به توسعه اشتغال و کارآفرینی خود کمک نمایند.
کارآفرینی یکی از اساسی ترین مفاهیم مورد نیاز جامعه امروز است که به عنوان موتور توسعه اقتصادي جوامع و به خصوص مناطق روستایی معرفی شده است. کارآفرینی می تواند موجب رشد و توسعه اقتصادي کشورها، افزایش بهره وري، ایجاد اشتغال و توسعه رفاه اجتماعی شود. چرخه کارآفرینی با یک کارآفرین آغاز می شود که یک فرصت را کشف می کند، سازمانی را جهت پیگیري این فرصت ایجاد می کند، منابع مورد نیاز را جمع آوري می کند، یک طرح عملی را پیاده می سازد، ریسک ها و نتایج مثبت کار را محاسبه می کند و تمامی این کارها را در یک بازه زمانی معین انجام می دهد. با توجه به نیاز دائمی انسان به سلامتی، گیاهان دارویی به عنوان یک گونه از گیاهان مؤثر در پیشگیري، تقویت و درمان نقش به سزایی را ایفا می نمایند.
انسانها در طول تاریخ ضمن استفاده از برخی گونه هاي گیاهان دارویی در تهیه غذا، براي پیشگیري از بیماريها و یا درمان آن از داروهاي گیاهی استفاده می کردند. و امروزه با وجود ورود تکنولوژي هاي نوین و ساخت داروهاي شیمیایی استفاده گیاهان دارویی و داروهاي گیاهی نه تنها کم نشده است، بلکه به علت سازگاري با بدن انسان و عوارض کم ضرورت توجه به آن افزایش یافته است. این مقوله به عنوان یک فرصت با ارزش می تواند نقش به سزایی در افزایش تولید، ثروت و ایجاد اشتغال به خصوص در نواحی روستایی ایفا نماید.
5- تعریف گیاهان دارویی
قدمت استفاده از گیاهان دارویی و داروهاي طبیعی به ابتداي خلقت انسان برمی گردد. بشر براي رفع آلام خود همواره مهمترین ابزاري که در اختیار داشته، مواد موجود در طبیعت بوده است و این روند هم اکنون نیز با تمام پیشرفت تکنولوژي ادامه دارد. همچنین در دهه ي کنونی بر اهمیت جایگزینی داروهاي گیاهی با داروهاي سنتزي افزوده شده است و به دلیل محدودیت منابع طبیعی براي رفع این نیاز، کشت گیاهان دارویی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. اما چالشهاي فرا روي کشاورزان به عنوان تولیدکنندگان مواد خام این صنعت، همواره آنان را از تصمیم براي تغییر الگوي کشت از غلات به سوي گیاهان دارویی گریزان ساخته است.
در تعریف گیاهان دارویی با استناد به سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی می توان گفت: به گیاهی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم تمام یا اجزایی از آن به صورت تازه یا خشک شده و یا مواد مؤثره استخراجی از آن به منظور اثرات بهداشتی، پیشگیري و درمانی در بدن انسان، حیوانات و دیگر گیاهان به کار می رود، گیاه دارویی گفته می شود.
. همچنین وجه تمایز داروي گیاهی و گیاهان دارویی در تعریف داروي گیاهی نیز، می توان گفت، داروي گیاهی هرگونه فرآورده دارویی که منحصرا، از نظر اجزاء متشکله فعال، شامل یک یا چند ماده گیاهی فرآوري نشده یا یک یا چند ترکیب گیاهی فرآوري شده و یا ترکیبی از هر دو با فرمولاسیون گوناگون براي عرضه در بازار دارویی جهت تشخیص، پیشگیري، کمک به اعمال فیزیولوژیک، درمان و حفظ بهداشت بدن انسان، حیوانات و سایر گیاهان به کار می رود. همچنین منظور از اهلی کردن گیاهان دارویی عبارتست از: کشت و پرورش گونه هاي دارویی و معطر خودرو در شرایط زراعی است.
6- تولیدات گیاهان دارویی در ایران
براساس برآوردهاي موجود، حدود هشت هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که از این میان حدود 18۰۰ گونه فقط بومی ایران هستند، یعنی تنها در ایران امکان رویش دارند. نکته مهم دیگر، پراکنش رویش این گونه ها در مناطق محروم و دورافتاده کشور است که یک فرصت استثنایی براي تحقق اهداف فقرزدایی فراهم می آورد. البته تحقق این امر فقط در صورتی امکانپذیر است که فرآیندهاي کاشت و برداشت و بهره برداري تا فرآوري گیاهان دارویی با استفاده از مدیریت مدرن و فناوريهاي پیشرفته صورت پذیرد. در غیر این حالت بدیهی است که همه چیز به ضد خود بدل می گردد و این امري است که در حال حاضر در زمینه کاشت و تولید گیاهان دارویی در کشور ما در اغلب موارد جاري است. بیش از ۹۰ درصد از کل گیاهان دارویی دنیا اختصاص به ایران دارد.
7- وضعیت گیاهان دارویی در سند چشم انداز ملی کشور
برای مطالعه کامل این مقاله، لطفاً فایل PDF را از انتهای صفحه دانلود نمایید.
این سند ملی با عنوان سند توسعه راهبردي گیاهان دارویی و طب ایرانی با هدف ایجاد فرصتهاي شغلی با تاکید بر استفاده از اقتصاد دانش بنیان و آینده نگري نسبت به تحولات در سطح جهانی و ملی تدوین شده است. رسیدن به این مهم، تأمین کننده بخشی از سند چشم انداز 1۴۰۴ بوده و جز با ترسیم نقشه راهی چندوجهی ممکن نمی باشد. به همین علت این سند با هم اندیشی و اجماع گروهی در چارچوب جلسات متعدد کاري و تخصصی در نه کار گروه تخصصی و با مشارکت بیش ازهفتاد وپنج نفر از مدیران، متخصصان، کارشناسان، تولید کنندگان و مراکز علمی و پژوهشی در سطح ملی تدوین شده است.
راهبردهاي این سند شامل:
– ارتقاء سهم ایران در تولید گیاهان دارویی در جهان
– مدیریت صحیح جهت بهبود زنجیره ارزش و توسعه متوازن زنجیره عرضه
– استفاده از فناوريهاي نوین در تولید محصولات گیاهان دارویی
– کارآفرینی و ایجاد فرصتهاي جدید شغلی
– بازاریابی، بازارداري، بازارسنجی محصوالت گیاهان دارویی
8- اسانس و عرق گیری نمونهای از کسب و کار گیاهان دارویی
برای مطالعه کامل این مقاله، لطفاً فایل PDF را از انتهای صفحه دانلود نمایید.
یکی دیگر از ایدههایی که میتوانید در حوزه کسب و کار گیاهان دارویی انجام دهید، اسانس و عرق گیری میباشد. به مجموعه از ترکیبهای روغنی و فرار در گیاهان اسانس گفته میشود. اسانس از قسمتهای مختلفی از گیاه مانند ساقه، ریشه، دانه، برگ و یا گل گرفته میشود. عرق گیری و یا همان اسانس گیری فرایندی است که در طول آن اسانس از گونه خاصی از گیاهان دارویی گرفته میشود. از طریق روشهای مختلفی میتوان این عمل را انجام داد. فشرده کردن، تقطیر و یا بخار، استخراج کردن از طریق حلال و… از جمله این روشها میباشد. متداولترین روش در عملیات اسانس گیری همان تقطیر میباشد.
در روش تقطیر گیاه دارویی را در کنار بخار آب قرار میدهند. سپس در اثر حرارتی که بخار آب دارد خواص اصلی و یا ماده معطر گیاه از آن خارج میشود. دستگاه تقطیر این خواص اصلی را به سمت لولههای با نام مبرد و یا همان سرد کننده میبرد. ماده معطر گیاه در این لولهها از حالت گاز به حالت مایع تبدیل میشود. اگر میخواهید عرقیات گیاهان دارویی را تولید کنید در نتیجه نیازی نیست که خروجی دستگاه تقطیر را خیلی غلیظ کنید. اما اگر هدف شما تولید اسانس گیاهان دارویی است لازم است چند مرحله دیگر نیز طی کنید تا خروجی دستگاه تقطیر غلیظتر شود.
9- روشهای مهارت آموزی در کسب و کار گیاهان دارویی
برای مطالعه کامل این مقاله، لطفاً فایل PDF را از انتهای صفحه دانلود نمایید.
سازمان فنی حرفهای خوشبختانه دورههای مختلفی را برگزار میکند که در آنها به صورت کاربردی عرق گیری و اسانس گیری را آموزش میدهد. شما میتوانید با شرکت کردن در این دورهها دانش اولیه مورد نیاز در مورد فرایندهای مختلف عرق گیری و همچنین آشنایی اولیه با دستگاههای مختلف را پیدا کنید. اگرچه پیشنهاد دانشگاه کسب و کار به شما این است که اگر میخواهید در حوزه عرق گیری فعالیت کنید بهتر است کار خود را با شاگردی کردن آغاز نمایید. چرا که شاگردی کردن همواره به شرکت کردن در کلاسهای گوناگون ارجحیت دارد.
غیر از سازمان فنی حرفهای برخی مؤسسات دیگر نیز وجود دارند که به صورت خصوصی دورههایی را در این حوزه برگزار میکنند. علاوه بر این که لازم است مهارتهای مختلف این حوزه را فرا بگیرید شما به یک طرح توجیهی اقتصادی بسیار قوی در کسب و کار خود نیاز دارید. این طرح توجیهی را خودتان نیز میتوانید بنویسید. تنها کافی است از جوانب مختلف به موضوعهای گوناگون در این حوزه نگاه کنید. برای راهی که قرار است کسب و کار گیاهان دارویی شما طی کند یک نقشه راه بکشید. برای این کار میتوانید از شرکتهایی که در زمینه کسب و کار مشاوره میدهند نیز کمک بگیرید.
نتیجه گیری
برای مطالعه کامل این مقاله، لطفاً فایل PDF را از انتهای صفحه دانلود نمایید.
امروزه، کارآفرینی به عنوان عاملی تعیین کننده در موفقیت اقتصـادي یـک کشـور مطـرح مـی باشد. نتیجه گیري و پیشنهادها توسعه کارآفرینی در بخش کشاورزي در گرو عوامل زیادي است که بی شک در میان این عوامل توانـایی افـراد بـراي شناسـایی فرصت هاي کارآفرینانه موجود در بخش کشاورزي از جایگاه ویژه اي برخوردار است؛ چراکه شناسایی فرصت به عنوان قلب تپنـده و شروع کننده در فرآیند کارآفرینی به شمار می رود و بدون شناسایی فرصت عملاً کـارآفرینی معنـایی نخواهـد داشـت. بررسی عوامل مؤثر در شناسایی فرصت هاي کارآفرینانه نیز می تواند بـه روشـن شـدن وضـعیت عوامل دخیل در توسعه کارآفرینی گیاهان دارویی و توسعه این نوع از کسب و کار در منطقه بـا توجـه بـه مشـکلات موجـود از قبیل بیکاري، فقر، ناپایداري معیشت و غیره کمک کند. کشـاورزي منبـع امـرار معـاش بیشـترین حجـم جمعیت روستایی است، اما مسـئله فقـردر نواحی روستایی همچنان باقی است و یکی از چالشهاي توسعه روستایی از دیدگاه توسعه پایدار در ایران مهاجرت نیروي انسانی از نواحی روستایی است که موجب تضعیف اقتصاد و فرهنگ روستایی و پیرتر شدن شاغلان کشاورزي شده و موجب شده است که فضاهاي روستایی فضاي ناپایداري را نشان دهند. در این بین عامل اقتصادي به عنوان یک عامل پررنگ در مهاجرت روستاییان به شهرها معرفی شده است. و هر عاملی که بتواند منجر به ایجاد اشتغال با درآمد مناسب در روستاها شود به توسعه پایدار روستا کمک می کند.